Welcome to my blog, hope you enjoy reading :)
RSS

Rabu, 15 Desember 2010


Omah adat Jawa

Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi
Langsung menyang: pandhu arah, golèk

Omah adat Jawa sing umum dikenal yaiku omah utawa umah sing duwé gaya arsitektur joglo, seliyané iku uga ana umah sing dibangun nganggo gaya arsitektur liya misale: limas, dara gepak, joglo trajurmas uga bangunan liya umpamane sasono suko.

Umah adat Jawa sing esih lengkap lan nduwe nilai-nilai budaya Jawa yaiku sing nduwe 3 bagian bangunan, saka ngarep ana pendhapa sing diapi 2 bangunan liya sing radha cilik lan posisine radha neng arepan bangunan pendhapa. Bagian tengah ana pringgitan lan bagian mburi dhewe ana dalem.

Umah neng desa-desa lan penduduk biasa umume bangunane tunggal lan dibangun nganggo gaya arsitektur dara gepak.

Bagian

  1. Pendhapa: diapit Pengrawit apitan lan Tajuk mangkurat
  2. Pringgitan neng tengah-tengah
  3. Dalem ageng utawa dalem: sing dipérang manèh dadi 3 bagian yaiku: Senthong kiwa, Senthong tengah lan Senthong tengen
  4. Gandhok lan pawon

Gaya arsitektur

  1. Joglo (payon joglo)
  2. Limasan (payon limas)
  3. Kampung (payon pelana)
  4. Panggang Pe
  5. Mesjidan/Tajugan

Jinis-jinis omah Joglo :

  1. Joglo Lawakan
  2. Joglo Sinom
  3. Joglo Jompongan
  4. Joglo Pangrawit
  5. Joglo Mangkurat
  6. Joglo Hageng
  7. Joglo Semar Tinandhu

Jinis-jinis omah Limasan

  1. Limasan Lawakan
  2. Limasan Gajah Ngombe
  3. Limasan Gajah Njerum
  4. Limasan Apitan
  5. Limasan Pacul Gowang
  6. Limasan Cere Gancet
  7. Limasan Trajumas
  8. Limasan Gajah Mungkur
  9. Limasan Klabang Nyander
  10. Limasan Lambang Teplok
  11. Limasan Semar Tinandu
  12. Limasan Lambang Sari
  13. Limasan Semar Pinondhong, conto Bangsal Kama, Kraton Cirebon

Jinis-jinis omah Kampung :

  1. Kampung Pokok
  2. Kampung Trajumas
  3. Kampung Pacul Gowang
  4. Kampung Srotong
  5. Kampung Cere Gancet
  6. Kampung Gotong Mayit
  7. Kampung Semar Pinondhong
  8. Kampung Apitan
  9. Kampung Gajah Njerum
  10. Kampung Gajah Ngombe
  11. Kampung Doro Gepak
  12. Kampung Klabang Nyander
  13. Kampung Jompongan Lambang Teplok Semar Tinandhu (untuk tobong kapur)
  14. Kampung Lambang Teplok (untuk gudang genteng)

Jinis-jinis omah Panggang Pe :

  1. Panggang Pe Pokok
  2. Panggang Pe Trajumas
  3. Panggang Pe Empyak Setangkep
  4. Panggang Pe Gedhang Selirang
  5. Panggang Pe Gedhang Setangkep
  6. Panggang Pe Cere Gancet
  7. Panggang Pe bentuk kios
  8. Panggang Pe Kodokan (jengki)
  9. Panggang Pe Barengan
  10. Panggang Pe Cere Gancet

Jinis-jinis omah Mesjidan/Tajugan :

  1. Mesjidan Cungkup Pokok
  2. Mesjidan Lawakan (langgar)
  3. Mesjidan Lambang Teplok, conto : Bangsal Gianyar, Bali
  4. Mesjidan payung agung (meru), susun 3 untuk rakyat, 5 sentana (keluarga) raja, 7 pangeran, 11 raja, conto Pamujaan Besakih, Bali
  5. Tajug Tawon Boni, conto : Bangsal Pajajaran
  6. Tajug Tiang Satu Lambang Teplok, conto : Mesjid rakyat Gombong
  7. Tajug Semar Sinongsong Lambang Teplok, conto : Langgar Kecil Kraton Cirebon
  8. Tajug Pendawa, contoh : Kraton Cirebon
  9. Tajug Lambang Gantung, conto : Bangsal Ponconiti Kraton Yogyakarta
  10. Tajug Lambangsari, conto : Bangsal Pertemuan para Wali, Gunung Sembung
  11. Tajug Lawakan Lambang Teplok, conto : Pasarean Suwargan, Imogiri
  12. Tajug Semar Tinandhu, Dukuh, Yogyakarta
  13. Tajug Semar Sinongsong Lambang Gantung, conto : Masjid Soko Tunggal (gabungan Pajajaran dan Sultan Agungan, Taman, Kraton Yogyakarta
  14. Tajug Ceblokan Lambang Teplok, Masjid Agung Yogyakrata
  15. Tajug Mangkurat, Bangsal Witono, Kraton Yogyakarta
  16. Tajug Sinom Semar Tinandhu, Lawang Sanga-sanga, Kraton Cirebon

KEARIFAN LOKAL


Ånå sub topík síng dipilíh ing Kongrès Basa Jawa (KBJ) IV taún 2006, yåkuwi ‘kêarifan lokal'.
Ånå ing ranah kabudayan, kêarifan lokal dadi pérangan wigati amargå cakêt lan rakêt karo babagan nilai (values) síng adi (luhúr, luhúng).
Sinêbút kêarifan lokal amargå duwèni sipat unik, apík, onjå lan unggúl. Têmbúngé måncå sinêbút local gènius.
Jênêngé waé kêarifan lokal mulå akèh tinêmu ånå ing tataran ‘lokal'. Munggahé, biså tinêmu ånå ing tataran utåwå kawasan règional.
Kêarifan lokal bisa tinêmu ånå ing tataran kabupatèn utåwå provinsi.
Têbané jêmbar, tinêmu akèh, lan biså dadi gujêngan kanggo ngudhari prêkara (pêrsoalan) síng ånå.
Kêarifan lokal bisa dadi ‘sikap kandêl' ngadhêpi kaanan síng lagi kasandhang.
Kajåbå såkå iku kêarifan lokal biså dadi sangu kanggo ngadhêpi kêsusahan.
Malah bisa kanggo mulihaké kaanan (kajiwan) tumrap síng lagi susah, umpamané bêncana alam síng matumpå-tumpå.
Kêarifan lokal biså dadi sarånå ngudhari prêkårå síng sêpélé.
Nangíng ugå ånå kêarifan lokal síng biså dadi pancatan kanggo ngudhari prêkårå gêdhé, umpamané prêkårå utawa pêrsoalan nagårå.
Ånå ing KBJ IV topik ngênani kêarifan lokal didêlêng lan dipandêng karo substansi (sêsanti) ‘bhinéka tunggal ika'. Pitakónan síng prêlu diusúng yåkuwi: åpå ånå kêarifan lokal síng bisa njurúng sêmangat bhinéka tunggal ika?.
Akèh bangêt babagan síng nudúhaké prêluné kêarifan lokal didhudhah lan didayakaké kanggo ngudhari prêkårå bångså lan nagårå wêktu iki.
Mênåwå wêktu iki akèh drêdah ing babagan politik, åpå ånå kêarifan lokal síng biså dicakaké kanggo ngudhari lan ndadani kaanan politik, ékonomi, sosial lan kêmasyarakatan. Åpå ånå kêarifan lokal síng biså dadi gujêngan kanggo ngadhêpi akèhing bancånå ing taún-taún kêpungkúr iki?.
Karånå iku, putusan KBJ IV Taún 2006 mrayogakaké prêluné kêarifan lokal diinvêntarisasi lan diidèntifikasi.

Sumbêr kêarifan lokal
Kêarian lokal duwèni sumbêr, yåkuwi tradhisi síng diuri-uri.
Kêjåbå såkå iku kêarifan lokal ugå tinêmu ånå ing adat istiadat.
Ånå ing bêbrayan Jåwå, antarané tradhisi lan adat istiadat dianggêp padha.
Adat ngêmót babagan aturan, paugêran utåwå pranatan síng ora tinulís.
Mulå banjúr ånå síng diarani hukúm adat.
Ånå ing bêbrayan, tradhisi ditêgêsi pådhå karo adat istiadat síng lumaku rún têmurún.
Ånå tradhisi lisan ånå tradhisi síng tinulís.
Ki Juru Martani II ånå ing bukuné ‘Tradhisi Sosial' njlèntrèhaké bab tradhisi komplit bangêt.
Têmbúng tradhisi dumadi såkå têmbúng ing båså Latin yakuwi tradere. utåwå såkå têmbúng båså Inggris tradition, transmit, handing down, síng têgêsé ‘síng diparingaké'. Bab wigati síng diparingaké såkå ndhuwúr mêngisór.
Såpå síng maringaké? Síng maringaké yåkuwi Gusti Allah Síng Måhå Luhúr.
Åpå síng diparíngaké? Manút andarané Ki Jurumartani, babagan síng diparingaké rupå wisdom.
Dudu human wisdom såkå obahing pakarti manungså, nanging wisdom divine in origin , Prinsip Yang Têrtinggi (Supreme Principle) síng sipat kudús (Hagia Sophia).
Prinsip-prinsip síng diparingaké yåkuwi dóktrin síng isiné ajaran, wulangan, pangawikan, utåwå tuntunan.
Babagan síng diparingaké biså dipilah dadi loro yåkuwi dóktrin réligi lan dóktrin métapisika.
Têbané akèh bangêt amargå nyakúp tradhisi síng dituntún déning agåmå-agåmå síng ånå ing donyå.
Akèh bangêt tradhisi síng ngêmót wulangan, ajaran, wêwalêr, utåwå tuntunan síng dibiwarakaké, lan diprênahaké déníng pårå Nabi lan pårå Wali.
Kajåbå såkå iku ånå tradisi síng dituntún déníng ajaran métapisikå.
Karånå iku tradhisi nyakúp samubarang síng wigati, duwèni njilai síng sakral, adi lan luhúng amargå paringané Gusti Allah Síng Måhå Luhúr.
Karånå iku têbané jêmbar lan nyakúp bab-bab síng sambúng karo panguripan. Panguripan ånå ing alam donya síng biså nuntún kaanan ånå ing akhérat.
Wêwatón sêjarah kabudayan ing pulo Jåwå tinêmu tradhisi síng akèh.
Ånå síng rupa tradhisi lisan síng lumaku rún têmurún. Tradhisi lisan síng lumaku banjúr ngrêmbaka amargå ånå tutúr síng tinular.
Yå amargå obahíng kaanan ånå tradhisi lisan síng owah utåwå ilang.
Nangíng ugå ånå tradhisi lisan síng diuri-uri lan dilêstarèkaké.
Kêjaba tradhisi lisan ugå ånå tradhisi tulís. Akèh tradhisi síng tinêmu ånå ing manuskrip-manuskrip, naskah-naskah kuno, sastrå-sastrå (Jawa) kuno. Isiné akèh síng ngêmót wulangan síng sakral, adi (luhúr, luhúng) síng dibiwarakaké utåwå ditulís déníng pårå mpu lan pujånggå.
Tradhisi síng dituntún déníng ajaran agåmå utåwå ajaran métapisika dadi tuk utåwå sumbêr kêarifan lokal síng migunani panguripan. Biså dadi landhêsan utåwå gujêngan kanggo ngadhêpi kaanan.

Kêarifan Lokal (2)
Ånå sêpulúh makalah síng diandharaké ånå ing komisi Kêarifan Lokal rikålå KBJ IV Taún 2006.
Båpå Soêtómo WE njlèntrèhaké bab Kêarifan Bangsa síng ånå ing tuturan Basa Jawa.
Akèh bangêt tuturan båså Jåwå síng wujúdé sanêpå, wangsalan, wulangan, wêwalêr, janji utåwå prasêtyå, lan liya-liyané síng duwé suråså utåwå nilai síng adi luhúr (luhúng).
Mênåwå dijingglêng ånå wós síng sipat spiritual lan babagan ånå ing alam donya.
Ånå síng bisa dicakaké ånå ing ranah pêndidikan, pêmêrintahan lan kêmasyarakatan.
Ånå ing ranah pêndhidhikan tinêmu wulangan såkå Suwardi Suryaningrat yåkuwi ‘ing ngarsa sung tulådhå, ing madyå mangún karså, tut wuri handayani'.
Sêsanti såkå Ki Hajar Déwantara iki dadi kawêntar ora mung ånå ing pasinaón nanging cócók mênåwå dicakaké ånå ing pêmêrintahan.
Pårå pêmimpín pêmêrintahan diprayogakaké biså ngêcakaké kanthi bêcik. Mênåwå lagi ånå ngarêp síng biså mènèhi tulådhå síng bêcik.
Mênåwå ånå ing têngahing bêbrayan síng bisa nyurúng lan nggugah sêmangat.
Mênåwå kêpênêran lagi ånå mburi síng biså mrêbawani utåwå ndayani síng dipimpín.
Ånå ing ranah pêmêrintahan ånå manèh tuturan kanggo pårå pêmimpín síng prêlu duwé watak têgúh ing janji, síng sinêbút ‘bêrbudi båwå laksånå'.
Pêmimpín prêlu nêtêpi síng dadi ujaré.
Åjå duwé ujar síng banjúr ditêmbungi méncla ménclé, ésúk dhêlé soré témpé, soré dhêlé ésúk témpé.
Wós utåwå nilai ånå ing tuturan ‘bêrbudi båwå laksånå' mênåwå ora dicakaké bisa ngrubúhaké kawibawan.
Ånå manèh tuturan utåwå wulangan såkå Radèn Mas Panji Sósrókartónó yåkuwi: ‘nglurúg tanpå bålå, sêkti tanpå aji, mênang tanpå ngasóraké, lan sugih tanpå båndhå'. Mênåwå ditaliti tuturan kasêbút bisa dadi landhêsan ånå ing politik utåwå ayahan diplomasi.
Ånå ing ranah politik, sêsanti mênang tanpå ngasóraké biså ditêmbungi nganggo basa manca, yakuwi ‘win-win solution'. Båpå Soêtomo WE ugå mêthík wulangan såkå Sêrat Wêdhåtåmå anggitané Sri Mangkunagårå IV yåkuwi
‘ilmu iku kalakóné kanthi laku/
lêkasé lawan kas/
têgêsé kas nyantósani/
satyå budyå pangêkêsé dúr angkårå//.
Ånå wulangan yåkuwi ilmu síng biså dadi pawitan utåwå piranti kanggo mujúdaké gêgayuhan.
Kanggo mujúdaké gêgayuhan prêlu laku síng tabêri lan atul. Syair anggitané Sri Mangkunagårå IV duwé pèrspèktif ora múng lahiriyah nanging ugå batiniyah.
Lair lan batín dadi babagan síng ora biså dipisahaké.
Laku batiniyah síng diwulangaké yåkuwi supåyå biså mbudidaya ngêkês dúr angkårå. Watak dúr angkårå kudu disíngkiri.
Têmbungé liyå síng biså ngêndhalèni håwå nêpsu. Síng biså mèpèr håwå nêpsu. Åjå malah ngumbar nêpsu.
Ånå ing komisi Kêarifan Lokal ugå diandharaké tulisané Båpå Puji Santoså síng sêsirah ‘Estétika Kasunyatan' ånå ing Sêrat Warisan langgêng karyané R.Sunartó Mêrtówardóyó. Isiné ngênani pêndhidhikan kajiwan síng ngusúng sêmangat bhinéka tunggal ika. Sawijining réfêrènsi kêarifan lokal síng khas Jåwå kanggo nggayúh kaanan kasunyatan munggahé têkan ‘kasunyatan jati'.
Sabanjuré Ki Purwadi ngandharaké makalah síng irah-irahané ‘Kêarifan Lokal Båså dan Sastrå Jåwå dalam rangka Kêhidupan Bêrbangsa yang Bêr bhinéka tunggal ika'. Ånå ing kéné Ki Purwadi miwiti såkå sêjarah kasusastran Jåwå wiwít såkå jaman Mataram kuno nganti têkan politik kabangsan Majapahít.
Akèh (bangêt) bab utawa prinsip-prinsip síng didhudhah såkå sêrat-sêrat síng ånå jaman iku.
Sêsanti Bhinéka tunggal ika karyané Mpu Tantular dadi artåkåyå kabudayan síng duwèni nilai síng adi luhúr (luhúng) lan ngédab-édabi.
Akèh bangêt prinsip lan nilai-nilai ånå ing kabudayan Jåwå síng biså dadi gujêngan utåwå pawitan ngadhêpi alam global.
Ayahan dokumèntasi lan invèntarisasi ngênani kêarifan lokal såkå túk Jåwå bisa nyumbang utawa mènèhi kóntribusi tumrap pêradaban donya. Isíh nyambúng karo bab local gènius,
Båpå Ayu Sutartó ngandharaké ånå makalah síng asêsirah ‘Kêarifan Lokal, Kêbhinékaan, dan Rékónsiliasi Nasional'.
Mandêng omah gêdhé síng diarani Indonésia ora pas manåwå nganggo wawasan tunggal amargå kaanané manékå warnå.
Dumadiné Indonésia amarga kaanan síng ora homogin nanging hétêrogin.
Têkan wêktu iki Indonésia isih ngadhêpi prêkårå (pêrsoalan) bångså síng ora cilík malah kapårå rumit.
Akèhing prêkårå, kónflík, lan pêpénginan arêp misah såkå tlatah Indonésia amargå kurang kónsistên ngêcakaké nilai-nilai síng ånå ing sêsanti bhinéka tunggal ika.
Karånå iku anané bhinéka tunggal ika prêlu disyukuri minångkå bêrkah paringané Gusti Allah.
Róh bhinéka tunggal ika síng wís ånå wiwít jaman majapahít têkan wêktu saiki iki prêlu diyakini biså dadi dåyå kabudayan síng ngrukunaké lan ngrakêtaké suku-suku bångså ing Indonésia.
Bhinéka tunggal ika manút Båpå Ayu Sutartó minangka sawijiníng kêarifan lokal síng migunani, murakabi, lan gêdhé paédahé tumrap bangsa Indonésia.
Akèh bangêt kêarifan lokal síng biså didhudhah ånå ing kabudayan Jåwå síng biså didayakaké kanggo kêpêntingan bångså.
Masyarakat Jåwå prêlu dadi pêlópór síng biså nyumbang lan ngêcakaké nilai-nilai utåwå kêarifan lokal kanggo kêpêntingan pêrsatuan lan kêsatuan bangsa.

Kêarifan Lokal (3)
Bhinéka tunggal ika biså dipandêng såkå pirang-pirang bab. Wiwít såkå kanyatan rikålå Mpu Tantular mandêng lan nanggapi kaanan wêktu iku nganti têkan kaanan wêktu iki. Rikålå jaman Mpu Tantular wóng-wóng síng ngrungkêbi ‘agåmå' Siwa lan Buda pådå uríp bêbarêngan, guyúb rukún, samad sinamadan, malah ånå síng pådhå bêbésanan.
Ånå ing sêsrawungan tinêmu kaanan síng bisa dikandhakaké nyawiji pådå mangún brayan síng laras.
Anggóné pådhå ngibadah linambaran ‘agåmå' Siwa lan Buda tinêmu apík ora ånå cêcongkrahan.
Wêwatón kaanan iku banjúr laír sêsanti ‘Bhinéka tunggal ika tan hånå darma mangrwa'.
Sêsanti bhinéka tunggal ika sadurúngé kamardikan dijingglêng déníng Búng Karnó. Kaanan sanyatané (das sèin) ånå ing bumi Nuswantårå tinêmu bhinéka utåwå warnå-warnå. Sabanjúré kaanan Ika (nyawiji, manunggal) déníng Búng Karnó ditêmbungi utåwå dipandêng minångkå das sóllen, utåwå kaanan síng arêp diwujúdaké.
Sawijiníng kaanan síng éndah síng arêp dijångkå, yaiku pêrsatuan lan kêsatuan bangså.
Karånå iku, Búng Karnó lan pårå parågå síng arêp ngêdêgaké kamardikan banjúr mapanaké bhinéka tunggal ika nyawiji karo lambang nêgårå rupå manúk Garudhå.
Bhinéka tunggal ika dadi têngêr utåwå lambang síng têbané nêmbús jaman têkan jaman global wêktu iki.
Kaanan multi ètnic tinêmu ånå ing donyå wêktu iki. Sabanjuré kaanan síng sinêbut multi kulturalismê biså diarani trêp utåwå jumbúh karo sêsanti bhinéka.
Sawijiníng kaanan síng tinêmu bédå-bédå síng banjúr nglairaké budåyå síng bédå-bédå.
Sabanjuré supåyå bisa mujúdaké kaanan nyawiji utåwå manunggal prayogå nyêcêp wulangané Mpu Tantular. Tantular-ismê déníng Ir Suyamtó didhudhah amargå duwèni nilai-nilai (values) síng sipaté univêrsal.
Karana iku, spirit utåwå sêmangat bhinéka tunggal ika mujúdaké kêarifan lokal (local gènius) síng laír ånå ing bumi Jåwå karyané Mpu Tantular.
Spirit bhinéka tunggal ika ugå bisa dadi landhêsan utåwå pancadan tumrap ayahan pêmêrintahan lan pêmbangunan.
Mênåwå kaanané bédå-bédå luwíh trêp mênåwå nganggo stratêgi síng bédå-bédå.
Sabanjuré kanggo mujúdaké kaanan supåyå ‘pêrsatuan lan kêsatuan' bångså biså diwujúdaké prêlu landhêsan sêsanti utåwå sêmangat ‘tunggal ika'.
Mênåwå bab iki dicakaké ånå ing pêmêrintahan, prinsip otonomi síng arêp diwujúdaké kudu kawêngku ånå ing sajroníng nagårå síng nyawiji utåwå manunggal.
Bhinéka ora bisa dipisahaké karo tunggal ika. Tunggal ika ora biså ninggalaké kaanan síng bhinéka.
Pêmandêng utåwå wawasan síng sipat bhinéka kudu diimbangi karo pêmandêng utåwå wawasan kê-tunggal-ika-an.
Ånå pérangan kawicaksanan síng kudu sêragam.
Nangíng ugå prêlu garis kawicaksanan síng bédå síng kudu dicakaké ånå tlatah síng ciriné bédå-bédå.
Ånå ing babagan ndayakaké båså lan sastrå Jåwå, sêsanti lan sêmangat bhinéka tunggal ika prêlu ditêngênaké.
Ngênani bab iki, Ibu Kisyani Laksónó njlèntrèhaké ånå ing makalahé síng sêsirah ‘Pêngêmbangan Bahasa dan Sastra Jawa Dalam Pèrspèktif Kêbhinékatunggalikaan'. Akèh bangêt andharané síng nyambúngaké båså lan sastrå Jåwå karo filsafat panguripan. Têmbang Jåwå duwèni wós lan filosofi ånå ing siklus panguripané wóng Jåwå, yakuwi ånå ing têmbang-têmbang: Mijíl, Maskumambang, Sinóm, Asmaradånå, Kinanthi, DHandhanggulå, Gambúh, Dúrmå, Pangkúr, Mêgatrúh lan Púcúng.
Siklus panguripan wiwít laír tumêka ing pati digambaraké ånå têmbang-têmbang kasêbút. Kaanan råså-pangråså, kaéndahan, émosi lan èksprèsi, watak utåwå karaktêr dilambangi ånå ing têmbang-têmbang mau.
Ndhudhah wulangan lan kêarifan lokal síng ånå ing têmbang Jåwå tinêmu akèh bangêt. Akèh bangêt wulangan Jåwå síng biså nuntún supåyå tumindak síng bêcík, utåmå, arif lan wicaksånå.
Kêarifan lokal ånå ing têmbang-têmbang Jawa prêlu di-invêntarisasi, dipilah lan dipilih supåyå dadi gujêngan kanggo ngadhêpi kaanan.
Wulangan båså Jåwå prêlu ditåtå lan disêmpúrnakaké wiwít tataran SD, SMP, SMA/SMK/MA supåyå potènsi kêarifan lokal síng ånå ing båså lan sastrå Jåwå dingêrtèni ånå ing pamulangan sêkolahan.
Ibu Kisyani Laksónó ugå njlèntrèhaké papan lan dunungé båså Jåwå lan båså Indonésia minångkå båså nasional.
Båså Indonésia prêlu dingêrtèni minångkå båså síng biså nyawijèkaké bêbrayan utåwå masyarakat síng tinêmu bédå-bédå kaanané.
Ånå ing swasånå síng rêsmi kênêgaraan prêlu nganggo båså Indonésia.
Nangíng ånå ing swasånå síng ora rêsmi biså waé migunakaké båså Jåwå utåwå båså-båså daérah liyané.
Lumakuné båså-båså ånå ing Indonésia prêlu dipandêng wêwatón papan lan kaanan.
Båså Jåwå lan båså dhaérah liyané prêlu dipapanaké ånå tataran kawicaksanan síng pådhå.
Åjå êmban cindhé êmban siladan.
Åjå múng nêngênaké båså Indonésia lan nglalèkaké utåwå minggíraké båså Jåwå lan båså Dhaérah liyané.
Båpå Arif Budi Wuriantó ugå ngandharaké ånå makalahé síng sêsirah Pêngêmbangan Potènsi Lokal Sêbagai dasar Modèl Pêmbêlajaran Multikultural Bahasa dan Sastra Jawa Pada Jênjang Pêndidikan Dasar.
Kêarifan lokal síng ånå ing båså lan sastrå Jåwå duwèni kêkuatan sosial síng gêdhé bangêt.
Kabèh mau nyambúng karo potènsi budaya Jåwå síng prêlu diwulangaké ånå sêkolahan supåyå dadi póndasi watak síng kukúh kanggo ngadhêpi kaanan síng bédå-bédå. Multikulturalismê prêlu dingêrtèni wiwit tataran sêkolah dasar supåyå mêngkoné muríd-muríd pådhå nyêcêp bab wawasan multikulutral, spirit utåwå sêmangat bhinéka tunggal ika.
Ånå sambungé karo bab iku, wawasan bhinéka tunggal ika prêlu ditêngênaké amargå ånå ing tlatah Jåwå waé tinêmu varian-varian båså Jåwå síng ora pådhå.
Ånå båså Banyumasan utåwå panginyóngan, ånå båså Têgal, båså pêsisiran (kulón lan wétan), båså Surakarta, Ngayogyakarta, Suróbóyó, Mêdurå, båså Usíng, lan liya-liyané. Karånå iku, ayahan lan program kanggo ndayakaké båså Jåwå prêlu landhêsan utåwå lambaran anané varian-varian båså kasêbút.

Kêarifan Lokal (4)
Kêarifan lokal ånå síng nêgêsi ‘dåyå kêkuatan' kanggo nanggapi kaanan åpå waé síng lagi lumaku síng sipat pribadhi, utåwå kaanan masyarakat.
Têbané bisa sipat mikro utåwå makro supåyå biså mujudaké kaanan síng apík ånå tataran lokal, régional, lan nasional.
Ngênani bab iki, Soêtrisman ånå ing KBJ njlèntrèhaké makalahé síng sêsirah ‘Kêarifan Lokal yang Mêngusung Sêmangat Bhinéka tunggal ika'.
Wêwatón sêjarah akèh bangêt kêarifan lokal síng biså didhudhah. Sêjarah kabudayaan síng lumaku ånå ing Indonésia dadi sumbêr kêarifan lokal. Cacahé akèh bangêt síng biså dadi landhêsan kanggo ngadhêpi kaanan síng rupå åpå waé.
Ndhudhah kêarifan lokal ånå ing Jawa Têngah, Dinas Pêndidikan dan Kêbudayaan wis tau nindakaké ayahan invêntarisasi lumantar proyèk IDKD (Invêntarisasi dan Dokumèntasi Kêbudayaan Daérah).
Måcå lan jingglêng lapóran ngênani proyèk iki akèh kêarifan lokal síng wis kasíl diinvêntarisasi.
Kêarifan lokal akèh tinêmu ånå ing tradisi, critå rakyat, sistêm gótóng róyóng, adat istiadat, ungkapan tradisional ngênani sila-sila ana ing Pancasila, unèn-unèn, pêpiridan lan liya-liyané.
Ngênani kêarifan lokal, Arif Budi Wuriantó ugå njlèntrèhaké bab ‘Pêngêmbangan Potènsi Lokal Sêbagai Dasar Modèl Pêmbêlajaran Multi Kultural Bahasa dan Sastra Jawa'.
Ugå dikandhakaké ånå makalahé manåwå kêarifan lokal akèh tinêmu ånå ing tradisi lokal, båså lan sastrå, sistêm kêpêrcayaan, norma, nilai, pêrilaku, lan tradhisi-tradhisi budåyå síng lumaku.
Potènsi lokal síng ånå prêlu didhudhah, dipilah lan dipilíh kanggo bahan ajar ånå ing prosès pêmbêlajaran síng sipaté multi kultural. Potènsi síng ånå ing båså, sastrå, lan budåyå prêlu didayakaké kanggo mbangún kêtahanan budåyå ngadhêpi jaman global.
Sabanjuré mêthík såkå wawasané pakar Donny GahraL Adian, ånå ing ranah biorégional tinêmu basic values síng biså dadi modhal sosial kanggo mujúdaké lêstariné budåyå. Potènsi utåwå kêarifan lokal síng warnå-warnå wujudé prêlu dipandêng nganggo wawasan nasional.
Wawasan lokal prêlu diganêpi nganggo wawasan nasional, amargå siji-sijiné ora biså dipisahaké. Kêarifan lokal síng ånå mujúdaké idèntitas utåwå jatidhiri budåyå bångså síng bhinéka.
Sabanjuré amargå kêarifan lokal mau duwèni nilai-nilai filosofis síng sipaté univêrsal mulå biså dadi dåyå kêkuatan kanggo ngadhêpi globalisasi.
Têmbungé nganggo båså måncå síng populèr yåkuwi ‘act locally, think globally'. Jumangkah (wêwatón) kaanan lokal nangíng mikír utåwå mandêng alam global.
Bab kêarifan lokal pancèn ndudút ati amargå ora múng pakar såkå bumi Nuswantårå nanging akèh bangêt pakar såkå manca nagårå síng nyinau bab kêarifan lokal.
Kabèh mau wêwatón kaanan síng såyå maju lan kêpårå cêpêt lakuné. Akèh bangêt andharané Jóhn Naisbit ånå ing bukuné ‘Global Paradox'.
Dikandhakaké manåwå kaanan ånå ing donyå wêktu iki ora ånå síng pådhå (homogin) nangíng malah hétêrogin.
Sipat multi ètnik lan multi kultural tinêmu akèh ånå ing sabên nagårå. Ngadhêpi globalisasi kaanan síng manéka warnå biså diarani wis dadi kanyatan síng ora biså diilangi. Karånå iku sêsanti ‘act locally think globally' dadi paradigma anyar síng biså dadi gujêngan kanggo nanggapi owah-owahan jaman.
Isíh nyambúng karo kêarifan lokal, sadurungé KBJ digêlar, Déwan Risêt Daérah, ngadani diskusi síng têmané ‘Sumbangan Kêarifan Lokal Jawa untúk Kêséhatan Mèntal Pasca Bêncana Alam'.
Síng rådå ndudút ati andharané Ibu Endang Ekówarni, profésór dóktór psikologi såkå Univêrsitas Gadjah Mada. Bu Endang ngandharaké bab Kêarifan Lokal Jåwå síng magêpókan karo kaanan sawisé bancånå lindhu nêmah tlatah Bantúl lan Klatèn.
Kaanan kajiwan síng nêmah tlatah mau digambaraké: gêtêr, susah, bingúng, têmlawúng, was, samar, judhêg, sumpêg, lan kêkês.
Sawijiníng kaanan masyarakat síng nggrantês lan nyêdhihaké.
Kajåbå såkå iku ugå digambaraké anané patrap síng: ikhlas, sabar, pasrah, sumarah, mupús, lan ånå sapérangan síng nglokro. Sawisé iku tumuli ånå krêntêg: obah, polah, rukún, guyúb, lan banjúr saiyêg saékå pråyå ngadhêpi kaanan. Ngadhêpi kaanan síng nêmah mau ånå motivasi utåwå krêntêg síng rupå kêarifan lokal Jåwå, síng têmbungé:
(1) ‘sanadyan pasrah lan sumarah níng yå kudu obah lan
polah';
(2) ‘kawóntênan kêdah dipún tampi amargi sadåyå
nglampahi mbótên miyambaki'.
Dijlèntrèhakên déning Bu Endang, manåwå akèh kêarifan lokal Jåwå síng biså nuntún kanggo ngadhêpi kaanan.
Kêarifan lokal síng rupa spiritualitas Jåwå nduwèni dåyå kêkuwatan síng ngédab-édabi.
Dåyå kêkuwatané kasurúng déning råså, lan suråså supåyå tansah éling marang Gusti Ingkang Måhå Kawåså.
Kabèh prêlu ngèlingi manåwå mobah mosiking alam kawêngku déníng panguwasaning Gusti Ingkang Murbèng Jagad.


Dening : Ki Sutadi
Image
wangsul

KESENIAN KETOPRAK


KETOPRAK

Ketoprak kalebu salah sawijining kesenian rakyat ing Jawa tengah, ananging ugo bisa tinemu ing Jawa sisih Wetan (Jawa Timur ).Ketoprak wis nyawiji dadi budaya masyarakat Jawa tengah lan biso ngasorake kesenian liyane ,umpamane Srandul, Emprak lan sakliyane. Ketoprak wiwit bebukane awujud dedolanan para priyo ing dusun kang lagi nganaake lelipur sinambi nabuh lesung kanthi irama ana ing waktu wulan purnama ndadari , kasebut Gejog. Ana ing tembe kaering tembang bebarengan ing kampung /dusun kanggo lelipur . Sak teruse ana tambahan gendang, terbang lan suling, mula wiwit saka iku kasebut Ketoprak Lesung, kira-kira kadadeyan ing tahun 1887. Sak banjure ana ing tahun 1909 wiwitan dianaake pagelaran Ketoprak kanthi paripurna/lengkap.
Pagelaran Ketoprak wiwitan kang resmi ing ngarsane masyaraket/umum, yokuwi Ketoprak Wreksotomo, dipandegani dening Ki Wisangkoro, sing mandegani kabeh para pria. Carita kang dipagelarake yoiku : Warso – Warsi, Kendono Gendini, Darmo – Darmi, dlan sapanunggalane.
Sak wise iku pagelaran Ketoprak sang soyo suwe dadi lan apike lan dadi klangenane masyarakat, utamane ing tlatah Yogyakarta. Ing kadadeyan sak wise Pagelaran Ketoprak dadi pepak anggone carita lan ugo kaering gamelan . Anane gegayutan karo pagelaran “teater” para narapraja ,

Minggu, 05 Desember 2010

Kesenian Tradisional

Workshop dan Gelar Pakeliran Padat Gaya Yogyakarta Tahun 2010, Wayang Gaya Yogyakarta dan Surakarta Saling Mengisi


Pementasan wayang padat gaya Yogyakarta sebagai bagian dari workshop dan Gelar Pakeliran Padat Gaya Yogyakarta di Taman Budaya Yogyakarta, Senin (23/11).

Dinas Kebudayaan Provinsi DIY menggelar Workshop dan Gelar Pakeliran Padat Gaya Yogyakarta Tahun 2010 dalam rangka pelestarian kesenian tradisional wayang gaya Yogyakarta yang keberadaannya ternyata kalah populer dengan wayang gaya Surakarta.

Sebanyak 50 anggota dari Pepadi (Persatuan Pedalangan Indonesia) kabupaten/kota DIY menjadi peserta workshop ini.

Empat nara sumber pelaku kesenian tradisional wayang gaya Yogyakarta menjadi pembicara dalam workshop ini. Mereka adalah Slamet HS, panitia pergelaran wayang kulit Sasana Siti Hinggil Kraton Yogyakarta, Trustho M.Hum, staf pengajar karawitan ISI Yogyakarta, Dalang Sleman, Ki Suwondho serta Ki Subarno, Direktur Habirandho, sekolah wayang Kraton Yogyakarta. Sementara Sumaryono, mantan Ketua Dewan Kebudayaan Bantul menjadi moderator.

Selain seminar, workshop juga diisi dengan pementasan wayang padat gaya Yogyakarta yang dipentaskan dalang muda Yogyakarta Ki Edi Suwondho yang menampilkan cerita “Serat Kalimasadha Kajarwa” yang ditulis oleh GBPH Yudoningrat.

Kepala Dinas Kebudayaan DIY, Djoko Dwiyanto mengatakan workshop ini akan mendiskusikan, menilai, mengidentifikasi dalang-dalang yang konsisten dengan gaya Yogyakarta. Joko Dwiyanto juga mengatakan saat ini pakeliran (pementasan) wayang gaya Yogyakarta mengalami tantangan besar akibat kalah pamor dengan wayang gaya Surakarta dan pergeseran pasar di masyarakat.

Mengenai kalah pamor itu, Joko bercerita, Sultan menantang Dinas Kebudayaan untuk bisa menampilkan wayang gaya Yogyakarta untuk bisa pentas di kelompok-kelompok masyarakat Jawa di luar Jawa (nasional dan internasional) karena selama ini pentas wayang yang dipentaskan pada masyarakat Jawa di luar daerah adalah wayang gaya Surakarta.

“Beliau (Sultan,red) menyempatkan hadir (pada salah satu kelompok masyarakat Jawa di luar daerah,red) begitu naik pentas yang tampil gaya di luar Yogyakarta (gaya Surakarta). Bukan pada sentiment wilayah atau gay, bukan itu tapu yang prihatin kalau wayang gaya Surakarta (Solo) menyebar mengapa gaya Yogyakarta tidak,” kata Joko Dwiyanto.

Sementara itu, Sumaryono menerangkan, banyak hal yang menjadi bahan diskusi dalam workshop yang diikuti dalang muda, pesinden serta pemusik gamelan di kabupaten/kota Yogyakarta ini.

Misalnya, Sumaryono mengatakan wayang Yogyakarta harus mampu beradaptasi dengan perkembangan jaman agar tidk terjadi stagnasi. Oleh sebab itu dibutuhkan kreatifitas yang berasal dari tanda-tanda jaman.

Pendekatan kreatifitas yang bisa dilakukan, menurut Sumaryono antara lain membuat variasi terhadap pakem wayang yang bisa diubah. “Memang ada pakem yang tidak bisa diubah tapi ada pakem yang bisa dibuat variasi yang harus dikembangkan. Variasi itu tidak apa-apa dilakukan,” kata mantan Ketua Dewan Kebudayaan Bantul ini.

Dalam seminar, juga sempat terjadi ketegangan antara salah satu peserta dari Pepadi Gunungkidul dan salah satu pembicara yaitu Edi Suwondo. Perkataan Edi Suwondo yang mengatakan wayang gaya Yogyakarta kalah pamor dengan gaya Solo menyulut kata-kata keras wakil Pepadi Gunung Kidul.

Mengenai hal ini, Sumaryono mengatakan, dalang wayang gaya Yogyakarta sering merasa inferior (kecil hati) dengan dalang wayang gaya Surakarta. Ketegangan terjadi karena mungkin ada dalang seni tradisi (pakem) yang tidak terima.

“Padahal sebenarnya wayang gaya Yogyakarta mempunyai bahan (materi wayang) yang lebih bagus. Persoalannya bukan gaya wayangnya tapi proses interaksi teks dan gaya,” kata alumni seni pedalangan ISI Yogyakarta tahun 1985 ini.

Lebih lanjut, Sumaryono menerangkan selama ini yang terjadi di lapangan, dalang wayang gaya Solo seperti Manteb Sudarsono menggunakan gaya Yogyakarta tapi diolah sesuai dengan tradisi wayang gaya Surakarta.

Olah gaya itu misalnya dilakukan pada gending (musik) dan cerita (lakon). “Misalnya goro-goro itu ngga ada di Solo tapi itu ditampilkan pada wayang gaya Solo. Limbukan itu ngga ada pada wayang gaya Yogyakarta tapi ada di (gaya) Solo, sekarang (wayang gaya Yogyakarta) ada,” terang Sumaryono.

“Wayang gaya Yogyakarta dan Solo saling mengisi. Dalang-dalang wayang gaya Yogyakarta masih perlu di dorong untuk tidak sekedar memainkan wayang gaya Yogyakarta,” kata mahasiswa S-3 pengkajian seni pertunjukan dan kehidupan dalang sebagai bagian dari pertunjukan UGM ini.(Jogjanews.com/joe)

ADAT TRADISIONAL

Upacara Adat Kupatan Jalasutra

Kupat atau ketupat berukuran besar dibungkus daun gebang dan hidangan gudeg manggar ciri khas Upacara adat tradisional Kupatan Jalasutra (Jolosutro). Tradisi ini secara turun-temurun dilestarikan oleh warga Desa Srimulyo, Piyungan, Bantul.

Upacara Kupatan Jalasutro ini digelar untuk mengenang Sunan Geseng. Menurut legenda masyarakat setempat, Cokrojoyo atau Sunan Gesang mengikuti sayembara untuk menangkap ikan bersisik emas. Dia mengajukan syarat agar disediakan benang sutra untuk membuat jala. Akhirnya ikan tersebut bisa ditangkap dan dusun dimana jala itu dibuat selanjutnya dinamakan Jalasutra.

Upacara Adat Kupatan Jalasutra

Hari Senin, (27/8/2007) yang lalu warga desa Srimulyo menggelar upacara adat ini. Ratusan warga memadati lapangan Jalasutra. Beberapa jodhang atau usungan yang berisi makanan dan hasil bumi dari dusun sekitar berkumpul di lapangan itu. Selanjutnya dilakukan pemotongan ketupat berukuran besar oleh Kepala Desa dan pejabat setempat.

Kemudian jodhang diarak menuju ke Makam Sunan Geseng. Iring-iringan ini dimeriahkan dengan berbagai kesenian tradisional. Sesampainya di pelataran makam, sesepuh desa membacakan doa bagi Sunan Geseng dan memohon kepada Tuhan YME agar warga setempat diberi keselamatan dan limpahan rejeki. Dilanjutkan dengan kenduri, makan bersama. Sebagai acara penutup, isi jodhang dirayah (diperebutkan) masyarakat yang menghadiri upacara ini.